Józef Paszkowski

Sylwetka Tłumacza

Józef Paszkowski (1817–1861) był najstarszym synem Dominika Paszkowskiego, oficera w sztabie księcia Józefa Poniatowskiego, uczestnika powstania listopadowego, a także zarządcy dóbr Poniatowskich w Jabłonnej. Odebrał bardzo dobre wykształcenie domowe, formalnie jednak ukończył jedynie Szkolę Pijarów w Warszawie, bez szans na studia uniwersyteckie w objętym represjami Królestwie Polskim. W 1834 r. objął posadę w Wydziale Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i jako urzędnik cywilny doszedł do rangi asesora kolegialnego. Debiutował w 1840 r. jako tłumacz z francuskiego. Od 1841 r. publikował przekłady z niemieckiego i angielskiego, były to m.in. fragmenty Fausta Goethego (1841) oraz poematy Byrona – Manfred i Kain (1842). Tłumaczenia dramatów Shakespeare’a zaczęły ukazywać się w „Bibliotece Warszawskiej” od 1856 roku, od razu w całości, co świadczyło o wysokiej ocenie pracy tłumacza. Kolejno wyszły przekłady Juliusza Cezara (1856), Romea i Julii (1856), Koriolana (1857), Makbeta (1857), Kupca weneckiego (1858), Otella (1859), Ryszarda III (1859), Króla Lira (1860) oraz Burzy (1861), która ukazała się w tym samym numerze co nekrolog tłumacza. Pośmiertnie wydano też przekład Hamleta (1862), Henryka IV, Część I (1865) oraz dwie komedie, włączone (razem z wcześniej już wydanymi przekładami) do edycji zbiorowej pod redakcją Józefa Ignacego Kraszewskiego: Figle kobiet (bardziej znane jako Wesołe kumoszki z Windsoru) oraz Ugłaskanie sekutnicy (Poskromienie złośnicy). Łącznie Paszkowski przetłumaczył trzynaście dramatów Shakespeare’a. Nie dożył żadnego wydania książkowego swoich przekładów ani żadnej inscenizacji teatralnej opartej na swym tłumaczeniu. Zmarł po sześciu latach walki z gruźlicą.

Strategia przekładu

Przekłady Paszkowskiego w zasadniczym stopniu wpłynęły na ustabilizowanie się polskiej normy przekładowej w odniesieniu do Shakespeare’a. Paszkowski odwzorowywał zróżnicowanie metryczne oryginału (w tym podział na wiersz i prozę), zastępując angielski pentametr jambiczny nierymowanym jedenastozgłoskowcem, z tendencją do inflacji wierszy. Stosunkowo często sięgał po rozmaite formy ściągnięte, które rugowano z późniejszych edycji jego przekładów. W tłumaczeniu gier słownych i odniesień kulturowych dążył do ekwiwalencji dynamicznej, dbał też o eufonię tekstu. Tłumaczył przede wszystkim tragedie, w nich też wypracował najwięcej rozwiązań kanonicznych. W porównaniu do innych tłumaczy w XIX wieku Paszkowski wydaje się twórcą w największym stopniu skoncentrowanym na swym przedsięwzięciu, rygorystycznie oszczędzającym czas i siły.

Recepcja przekładu

Przekłady Paszkowskiego od początku cieszyły się wsparciem „Biblioteki Warszawskiej”, która przyznawała mu pierwszeństwo pośród innych tłumaczy. Jeszcze za życia Paszkowskiego pojawiły się sugestie edycji książkowej, ponawiano je też po śmierci tłumacza. O dalszych losach jego tłumaczeń, obok wysokiej wartości artystycznej, zdecydowało przede wszystkim zakupienie całości spuścizny przez wydawców, którzy zobowiązali się do zachowania jej integralności w druku. Edycja pod redakcją Józefa Ignacego Kraszewskiego zajęła centralne miejsce w polskiej recepcji Shakespeare’a, zapewniając trzem współtworzącym ją tłumaczom nienaruszalną pozycję w kanonie.

Na wczesnym etapie recepcji przekłady Paszkowskiego spotykały się również z mniej przychylną oceną. Zgłaszano rozmaite zastrzeżenia prozodyczne, piętnowano niedostatki poetyckie, spolszczenia nazwisk i użycie języka potocznego. Zwracano również uwagę na znaczne różnice w poziomie przekładów.

Tłumaczenia Paszkowskiego współtworzyły wiele przedstawień w XIX i XX wieku. Również współcześnie wykorzystywane są jako pełnowartościowe teksty sceniczne, stanowią podstawę adaptacji i wersji dramaturgicznych lub też występują w kompilacji z innymi przekładami. Tłumaczenia Paszkowskiego były wielokrotnie wznawiane, a także udoskonalane, m.in. w wydaniu z 1958 r. pod redakcją Anny Staniewskiej i Włodzimierza Lewika.Wysoka pozycja w polskim kanonie szekspirowskim, silne zespolenie z rodzimą tradycją literacką oraz przynależność do domeny publicznej utrzymują przekłady Józefa Paszkowskiego w obiegu czytelniczym. Dotyczy to przede wszystkim Hamleta i Makbeta.

bibliografia przekładów

[William Shakespeare], Juliusz Cezar. Tragedya w pięciu aktach. Przekład z Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska”1856, T. 2, s. 353–395, 503–564.

[William Shakespeare], Romeo i Julia. Przekład z Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1856, T. 4, s. 336–387, 452–509.

[William Shakespeare], Koryolan. Tragedya w pięciu aktach. Przekład z Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1857, T. 1 s. 291–438.

[William Shakespeare], Makbet. Tragedya w pięciu aktach. Przekład z Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1857, T. 4, s. 94–130, 289–346.

[William Shakespeare], Kupiec wenecki. Dramat Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1858, T. 1, s. 301–342, 587–640.

[William Shakespeare],Otello. Dramat W. Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1859, T. 1, s. 74–127, 262–355.

[William Shakespeare], Ryszard III. Tragedya Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska”1859, T. 4, s. 269–329; 1860, T. 1, s. 54–88, 322–528.

[William Shakespeare], Król Lir. Tragedya W. Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1860, T. 3, s. 283–318, 530–556; T. 4, s. 101–126, 261–311.

[William Shakespeare], Burza. Dramat Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1861, T. 2, s. 1–50, 282–324.

[William Shakespeare], Hamlet, królewic duński. Dramat w 5 aktach Szekspira, tłum. Józef Paszkowski, „Biblioteka Warszawska” 1862, T. 1, s. 23–60; 1862, T. 3, s. 252–273, 457–483; 1862, T. 4, s. 41–62, 214–234.

[William Shakespeare], Henryk IV. Dramat W. Shakespeare’a [część 1], tłum. Józef Paszkowski, „Kłosy” 1865, nr 1, s. 6–7; nr 2, s. 21–22; nr 4, s. 40–42; nr 5, s. 52–56; nr 8, s. 88–90; nr 9, s. 103–107; nr 10, s. 111–114; nr 11, s. 129–130.

William Shakespeare, Król Henryk IV. Część pierwsza, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 1, Dramata, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 94–140.

William Shakespeare, Król Ryszard III, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 1, Dramata, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s.447–511.

William Shakespeare, Romeo i Julia, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 2, Tragedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 9–65. [Prolog w przekładzie Leona Ulricha]

William Shakespeare, Otello, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 2, Tragedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 73–135.

William Shakespeare, Król Lir, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 2, Tragedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 143–209.

William Shakespeare, Makbet, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 2, Tragedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 217–265.

William Shakespeare, Hamlet, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 2, Tragedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 329–401.

William Shakespeare, Koryolan, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 2, Tragedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 547–617.

William Shakespeare, Julijusz Cezar, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 2, Tragedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1875, s. 625–675.

William Shakespeare, Burza, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 3, Komedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1877, s. 7–49.

William Shakespeare, Figle kobiet [‘Wesołe Kumoszki Windsorskie’], tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 3, Komedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1877, s. 103–153.

William Shakespeare, Kupiec wenecki, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 3, Komedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1877, s. 409–457.

William Shakespeare, Ugłaskanie sekutnicy, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane ozdobione 545 drzeworytami, tłum. Stanisław Koźmian, Józef Paszkowski, Leon Ulrich, z dodaniem życiorysu poety i objaśnień pod red. Józefa Ignacego Kraszewskiego, T. 3, Komedye, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1877, s. 523–573.

William Shakespeare, Dzieła dramatyczne Williama Shakespeare (Szekspira): wydanie ilustrowane, ozdobione drzeworytami rysunku H. C. Selousa, tłum. Józef Paszkowski, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1877 [zawiera: Króla Henryka IV, Króla Ryszarda III, Romeo i Julię, Otella, Król Lira, Makbeta, Hamleta, Koriolana, Juliusza Cezara, Burzę, Figle kobiet, Kupca weneckiego, Ugłaskanie sekutnicy].

[William Shakespeare], Romeo i Julia, tłum. Józef Paszkowski, [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 1, Tragedye, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 1–100. [Prolog w przekładzie Jana Kasprowicza]

[William Shakespeare], Hamlet, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 1, Tragedye, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 101–229.

[William Shakespeare], Otello, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 1, Tragedye, Księgarnia Polska, Lwów:1895, s. 230–346.

[William Shakespeare], Król Lir, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 1, Tragedye, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 347–465.

[William Shakespeare], Makbet, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 1, Tragedye, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 466–550.

[William Shakespeare], Koryolan, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 2, Dramaty rzymskie, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 3–133.

[William Shakespeare], Juliusz Cezar, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 2, Dramaty rzymskie, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 135–223.

[William Shakespeare], Król Henryk IV. Część pierwsza, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 3, Dramaty królewskie, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 167–264.

[William Shakespeare], Król Ryszard III, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 4, Dramaty królewskie, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 281–406.

[William Shakespeare], Burza, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 5, Dramaty fantastyczne, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 167–242.

[William Shakespeare], Ugłaskanie sekutnicy, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 6, Komedye, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 217–307.

[William Shakespeare], Kupiec wenecki, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 7, Komedye, Lwów: Księgarnia Polska 1895, s. 3–90.

[William Shakespeare], Figle kobiet, tłum. Józef Paszkowski [w:] Henryk Biegeleisen (red.), Dzieła Williama Szekspira, T. 7, Komedye, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 91–181.

William Shakespeare, Romeo i Julia. Tragedya w pięciu aktach, tłum. Józef Paszkowski, Wilhelm Zukerkandel, Złoczów 1891. [Biblioteka Powszechna nr 8–9].

William Shakespeare, Ugłaskanie sekutnicy, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 4, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.

William Shakespeare, Ugłaskanie sekutnicy, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 4, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.

William Shakespeare, Koryolan, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 9, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.

William Shakespeare, Hamlet, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 10, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.

William Shakespeare, Król Lir, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 10, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.

William Shakespeare, Otello, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 10, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.

William Shakespeare, Makbet, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 11, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.

William Shakespeare, Romeo i Julia, tłum. Józef Paszkowski [w:] William Shakespeare, Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki; wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, T. 11, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912.